Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Ухаа худагийн ордын асуудлыг шалгах ажлын хэсэг байгуулж, Засгийн газрын БЭТ Ж.Батзандан мэдээлэл хийж, MCS-ын охин компани болох “M-Armor”-ын захирал, хурандаа З.Төрмандахыг төрийн нууцад хамаарах мэдээ баримт цуглуулсан, гүйцэтгэх ажиллагаа хууль бусаар явуулсан гэж үзэж, яллагдагчаар татаж цагдан хорьсон гэх мэдээллүүд өнгөрсөн 7 хоногт ар араасаа хөврөн шуугиан дэгдээлээ.
Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Тавантолгойн бүлэг ордын ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийг хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгжид олгосон асуудал, УИХ, Засгийн газрын өмнө гаргасан шийдвэрт дүн шинжилгээ хийж, холбогдох санал дүгнэлт боловсруулж танилцуулах үүрэг бүхий Ажлын хэсэг байгуулах захирамж 2025 оны хоёрдугаар сарын 17-нд гаргажээ.
Ажлын хэсгийн ахлагч, Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд О.Алтангэрэл стратегийн орд газарт хамаарч байсан Тавантолгойн бүлэг ордын нэг толгой нь болох Ухаа худагийг Засгийн газрын хуралдааны тэмдэглэлээр “Энержи ресурс”-т өгөхдөө хууль зөрчсөн үү, хэн хэн шийдвэр гаргаж оролцов гэдэг асуудлаар хууль зүйн дүгнэлт гаргаж, танилцуулна. Ажлын хэсгийн дүгнэлт гараагүй байна. Ухаа худагтай холбогдуулан олон асуудал шалгаж байна гэж мэдэгдсэн юм.
Мөн сэтгүүлчдийн асуултад хариулах үеэрээ MCS-ийн охин компани болох “M-Armor” ХХК-ийн захирал, хурандаа З.Төрмандахыг гүйцэтгэх үйл ажиллагаа хууль бусаар явуулсан, төрийн нууцад халдсан гэх үндэслэлээр шалгаж, саатуулсан гэдгийг ч хүлээн зөвшөөрсөн билээ. Саатуулагдан шалгагдаж байгаа гэх хурандаа З.Төрмандах гучаад жилийн өмнө С.Зоригийг хөнөөсөн хэргээс эхлээд бүх л онц ноцтой хэргийн ажлын хэсэгт орж ажиллаж байсан цагдаагийн шилдэг мөрдөгчдийн нэг. Үйл явдал улам их дуулиан тарихад энэ нь бас л түлхэц үзүүллээ. Энэ бүхний дараа шүүх З.Төрмандахыг цагдан хорьсон гэсэн мэдээлэл гаргасан юм. Чадварлаг мөрдөгч үнэхээр ийм хэрэгт оролцсон эсэх, цаана нь ямар эрх ашиг, сонирхол байсан, эсвэл гэм буруугүй болохыг цаг хугацааны явцад шүүх, хуулийн байгууллага тогтооно биз ээ.
Стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордын тусгай зөвшөөрөл эзэмшиж байгаа хуулийн этгээдтэй хэлэлцээ хийх Засгийн газрын Бүрэн эрхт төлөөлөгчөөр Ж.Батзанданг саяхан томилсон. Ж.Батзандан хэвлэлийнхэнд мэдээлэл хийж, Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулиар ард түмэн Хуримтлалын, Ирээдүй өв сан, Хөгжлийн сантай болсон. Эдгээр сангийн хөрөнгө нь ашигт малтмалын ордуудын АМНАТ болон стратегийн ордуудын 50 хүртэлх хувиас бүрдэнэ. Хувийн хөрөнгөөр хайгуул хийж тогтоосон стратегийн ордын 34, улсын хөрөнгөөр хайгуул хийсэн бол 50 хүртэлх хувийг төр эзэмшихээр заасан. Өнөөдрийн байдлаар стратегийн 16 орд, цаашдаа үүнд оруулах 50 гаруй орд байгаа. Засгийн газар, холбогдох яам, байгууллагууд эдгээр ордын талаар гаргасан шийдвэрүүдээ Засгийн газрын бүрэн эрхт төлөөлөгч рүү өгнө. Бүх орд дээр санхүүгийн аудит, шинжээчдийн баг оруулна гэж мэдэгдэв.
MCS бол манай хамгийн том компани, улс төр, бизнесийн орчин, бүхий л талбарт нөлөөтэй. Тиймээс Засгийн газар MCS-тэй дайтаж эхэллээ, хувийн хэвшлийг нухчин дарж байна, бүлэглэлүүдийн зөрчилдөөн гэх мэт шуугиан дэгдсэнд гайхах юмгүй.
Ж.Батзанданг “ногоон малгайтан” гэж үзэж ядаж, О.Алтангэрэлийг ардчиллын үнэт зүйлээс урвалаа гэж зарим нь шүүмжлэв. Нэг ч төгрөгийн баялаг бүтээгээгүй төрөөс төрсөн тэрбумтнууд баялаг бүтээгчдээ шалгах нь гэсэн эгдүүцэл ч энд тэнд харагдлаа.
Гэхдээ үүнийг олон нийтийн реакц гэж дүгнэвэл өрөөсгөл юм. Мэдээллээс алс, өөрийн амьдралаа яая гэж байгаа энгийн иргэд энэ бүхэнд үнэлэлт дүгнэлт өгөлгүй, өмнөхөө л хийж яваа.
Тэгш бус байдлын "золиос" болж буй жирийн иргэд шударга ёсыг л хүсэж байгаа. Уруугаа харчихсан энэ тогтолцоог хэрхэн өөрчлөх вэ. Эргэж харалгүй зөвхөн урагш тэмүүлэн амьдрах боломж бий юу. Энэ асуултад хариулахад эргэлзээтэй.
Гучин жилийн алдаа завхралыг таг мартаад өнөөдрөөс шинээр эхэлье гэвэл эрх ашгийн сонирхлоор нэгдсэн бүлэглэл идэж уухаа зогсоож, энд тэнд тавьсан эрх мэдэлтнүүд нь өөрчлөгдөөд бас зөв амьдарч чадах болов уу.
Өмч хувьчлалаас л бүх зүйл эхэлсэн гэж тухайн үеийн талаар мэдэх бүх хүн хэлдэг. Мэдээлэлд ойр нь хөрөнгөжсөн. Нэг нийгмийн тогтолцооноос нөгөө рүү дөнгөж орж байсан хүнд цаг үед картын бараагаар “хооллож”, ганзагын наймаанд шогшиж явсан олонх нь цэнхэр, ягаан тасалбараа ойлгоо ч үгүй, “хулхидуулаад” өнгөрсөн. Эргээд хартал зарим нь баяжиж, бусад нь амьдрах аргаа олох гэж зүдэрсэн.
Тэгш бус гараанаас эхэлсэн учир хөлжсөн хэсэг нь бүх л баялагт эзэн сууж, эрх мэдэлд хүрсэн зарим нь шуналын тулам болж хувирсан юм. Гучин жилийн турш энэ байдал үндсэндээ арилсангүй. Магадгүй ойрын хэдэн жилдээ өөрчлөгдөх ч үгүй байх. Өглөөнөөс орой хүртэл цалингийн төлөө ажилдаа шогшиж буй энгийн иргэн тэр хэлхээ холбоо, сүлбээний эсрэг зогсох тэнхэл ч үгүй, цаг хугацаа ч байхгүй.
MCS улс төрд ч нөлөөтэй, өөрийн гэсэн хүмүүсээ энд тэнд байршуулдаг талаар яригддаг. Зах зээлд одоо л нэг хөлөө олж яваа манайхны хувьд төрийнхөн нь ч баян компани дагаж гүйх, хэлхэлдэж сүлбэлдэх дуртай. Бизнесийн орчин нь эрүүл бус, ерөөсөө тогтолцоо нь тэр чигээрээ буруу байсан тул компани үйл ажиллагаагаа явуулахын тулд төрийнхөнтэй ойртох хэрэг ч байсан биз.
Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуульд стратегийн ордын 50 хувийг дээр дурдсан сангуудад оруулна гэж заасан. Одоогоор Хуримтлалын санд нэг иргэн ердөө 130 гаруйхан мянган төгрөгтэй байгаа. Өөрт оногдох мөнгө нь байгаа сан арвижна гэхэд ямар ч хүн дургүйцэхгүй. Тиймээс асар их нөөцтэй Ухаа худагийн орд MCS зэрэг манай бүх том компанийн нэгдэл болох Энержи ресурст яагаад очив оо гэдгийг шалгалаа гэхэд Бат, Дорж, Дулмаа дуртай л байна уу гэхээс эсэргүүцэхгүй нь тодорхой.
Стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордыг ашиглахдаа байгалийн баялаг ард түмний мэдэлд байх зарчимд нийцүүлэн түүний үр өгөөжийн дийлэнх нь ард түмэнд ногдож байх эрх зүйн үндсийг хуулиар тогтооно гэсэн заалтыг 2019 оны нэмэлт өөрчлөлтөөр Үндсэн хуульд оруулсан. Эцэг хуульд орсон энэ заалтыг баримтлах, асар их байгалийн баялаг нөөцөө зөв ашиглаж, гурван сая гаруй хүн амаа сайхан амьдруулах нь төрийн үүрэг.
Өнгөрсөн цаг үе рүүгээ эргэхгүй байхыг хичээх нь зөв ч өнөөдрийн гажуудал тэндээс эхтэй учир хэрхэх билээ. Газрын хэвлийн баялгаа хууль бусаар өгсөн байж мэдэх сэжүүр гарч ирж байгаа бол шалгаж мухарлах нь аль ч талдаа зөв.
Засгийн газар ба MSC, бүлэглэлийн зодоон л гэх... Мэдээлэлд ойр хүмүүс л алдаа завхралыг дэлгэхгүй бол энгийн иргэн яаж мэдэх билээ. Илүү олон зүйл ил болж байвал бид ядаж үнэнийг мэдэж байх юм даа.
Нээлттэй мэдээлээд яваарай, Ерөнхий сайд аа. Иргэд шударга ёсыг хүсэж байна.
Г.БАРХАСБАДЬ
Сэтгэгдэл (1)