ХАНУЙН РАШААНЫ ТЭМДЭГЛЭЛ


Булган аймгийн Баян-Агт сумын нутагт байрлах Хануйн рашааныг энэ жил хоёр дахиа зорив. Нүүдэлчин удамт бидний зун цагийн аз жаргал чухамдаа хөдөө орон нутгийг зорих. Тэр дундаа гол устай газар очвол бүр ч жаргалтай.

Хүүхэд байхад ижий аав амралт эхэлмэгц хэдэн хүүхдээ аваад л хөдөө тийш зорино. Одоогийнх шиг хүн бүр хувьдаа унаатай байсан цаг биш ч бид яаж ийгээд л хөдөө очиж, айраг цагаан дээр хэд хоног жаргаж байгаад буцаж ирдэг сэн. Хотоос гараад л ногооны үнэр ханхийж мөн ч сайхан санагдана. Хүүхэд насанд цаг хугацаа удаан өнгөрдөг, бүх зүйлсээс сайхныг олж хардаг нь хичнээн гоё байж вэ.

Хөдөөг л зорьж гол усанд очиж амардаг жишгээр түрүү жил Хөвсгөл ороод буцах замдаа гэнэт шийдэн Хануйг зүглэсэн юм. Хоолойнд сайн рашаан байдаг, олон ч хүн илааршсан гэж сонсоод зорьсон хэрэг. Наадмын дараахан тэр өдөр бороотой байж таарав. Хануйг зориход Баян-Агт гэсэн самбараар салаад цаашаа  60 гаруй километр шороон замаар явлаа. Үдээс хойш харьцангуй олон цаг явж хүрсэн. Бороо устай үед рашааныг зорих замд "суусан" машин олон, бие биесээ бараадан урагшилсаар харуй бүрий нөмөрсөн хойно очиж билээ. Шороон зам ерөнхийдөө гайгүй гэж хэлж болох ч бороо устай цагт бол бас амаргүй. Рашаан дөхөх тусам хад асгатай учир чулуу бас нэлээд таарна. Уурхайн зам гэх өөр нэгэн зам байдаг, хур ихтэй үед түүгээр явах нь дээр гэж зөвлөх хүмүүстэй ч таарсан.

Рашааны хажуу талын дэнж дээр нэлээд олон амралт бий. Ихэвчлэн 3-4 ортой, шовгор байшинтай. Амрагчид ид цувж, ачаалал их байдаг үе нь наадмын хэд хоног, бусад үед харьцангуй гайгүй. Гэхдээ л гайгүй үедээ ч рашаан дээр түм түжигнэж, бум бужигнаж байдаг. Ердийн үед 50-60 мянга байдаг шовгорын үнэ эрэлтээ дагаад наадмын өдрүүдэд 100 мянгаас дээш байна, түрүү жил 100 байсан бол энэ жил дунджаар 120 мянгаас дээш байсан. Ийнхүү хоноглоод хоолоо өөрсдөө хийж идэх бөгөөд амралт тойрсон дэлгүүрүүдэд мах, хүнсний зүйлс боломжийн сонголттой.

Цэвэр бохироо шийдсэн, боловсон 00-той зарим амралтын газар энэ жил наадмын ид өдрүүдэд багц үнэ санал болгож байлаа. Тухайлбал, 7 дугаар сарын 7-ноос хойш нэг амрагчийг өдрийн 3 хоол, ор хоногийн төлбөр нийлээд өдөрт 95-100 мянган төгрөгийн үнээр авч байсан юм. Харин өөрсдөө хоол хийж идэх тохиолдолд авах боломжгүй хэмээн мэдэгдэж байлаа.

Рашаан үнэхээр сайн уу. Хануйн рашаан хавцлын дунд оршино. Нийтдээ 108 рашаан байдаг гэж хүмүүс хэлэлцдэг ч яг тоолсонгүй. Бөөр, зүрх, уушиг, толгой, мэдрэл, шүд, нүд, нойр булчирхай, цөс, элэг, харшил, даралт, түрүү булчирхай, сав, хоолой гээд бүх л төрлийн рашаанаас хүмүүс хүртэцгээнэ.

Рашааныг зорин ирэгсэд эхлээд Ээж модонд очиж, эхийн тухай дуу дуулна.

Сүүний үнэр шингэсэн

Сэвлэг даахитай байхаас минь

Дууны сайхан эгшгээрээ

Эвлэг зөөлөн бүүвэйлсэн

Миний ээж сайхан ээжий

Мяндас зөөлөн уян ээжий

Буруу хийвэл хатуу ээжий

Буурал болсон ч чадуу ээжий...

Ээж мод энэ дууг л хамгийн их сонссон болов уу гэж бодогдоно. Бөөнөөрөө хүмүүс ирээд л 2-3 дуу дуулахад энэ сайхан дууг заавал аялж, түрнэ.

Өмнө жил биднийг Ээж модонд ирэхэд нэг гэр бүлийн 4 хүн ирсэн дуугаа дуулаад хэдэн минут болсон. Мод хуурай хэвээр, ус гарч ирэхгүй л байв. Зарим их мэдэгчид мод өөрөө тодорхой давтамжтай ус нь гарч ирдэг, тэр хугацаа нь болоогүй байна гэцгээгээд л...

Ээж модны доод хэсгээс чийг даах хэмжээний ус гарч ирдэг түүнээс нь авч бяцхан ёслол үйлдэнэ.

Дараа нь толгой дээрээ рашаан асгуулна. Таван литрийн саваар толгой хага ташим ус гурван удаа хийлгэнэ. Хажууханд нь байх чулуун дээр бөхийн суугаад л усаа хийлгэнэ дээ. Амаргүй ээ, нэн ялангуяа жаахан удаан хийвэл толгой илүү хага ташна, хурдан пал хийтэл асгавал бас ч гэж гайгүй.Гурван удаа ус хийлгэсний дараа толгой,  нүд өөрийн эрхгүй сэргээд л ирнэ. 

Рашаанчид нэг бус нэлээд олон рашаан хүртэх нь олонтаа. Зохицуулагч цагаан, ногоон тан гэх рашааныг хүртдэг гэх ч тэдгээрийн нэр бүхий тэмдэглэгээг олсонгүй. Мэдээж олон рашаан ойр ойрхон хүртвэл гэдэс цэрийнэ, тиймээс зохих хэмжээгээр хэрэглэж явлаа. Рашааны зааврууд байх ч зарим үсэг нь баларсан үзэгдэнэ. Заавраар бол рашаанаас биеийн жиндээ тааруулж өдөрт 1 удаа 250 грамм хүртэл хүртэнэ. Гэхдээ нэгэн эр даралт нь 200 гараад байхаар Хануйн рашааныг зорьж ирээд даралтны рашаан уусан, өдөрт 3 аягыг жаахан зайтайхан уучихдаг. Анх зорьж ирснээс хойш миний даралт ихдээгүй, буянтай рашаанаа жил бүр зорьж ирдэг гэж хуучилсан нь бий. Рашаанаа уугаад яваад байхаар цэрийхгүй юу гэхээр зүгээр ээ шингээд байдаг гэсэн юм. Хүн болгоны бие махбод өөр учир өөртөө тааруулаад л хүртэж болох биз ээ.

Рашаан тойрсон амралтуудаас нэг нь л эмчтэй, бусад нь  үгүй. Тиймээс ирсэн хүмүүс биесээсээ асууж суралцах байдлаар л рашаанд орж, бас уух нь түгээмэл.

Хануйг зорьж ирэх нэг гол шалтгаан нь хоолойд сайн хөлөө дүрдэг рашаан юм. Рашааны төв хэсэгт хөл дүрдэг хэсэг байрладаг бөгөөд ихэнхдээ хүмүүс дүүрэн байдаг. Хүмүүс голдуу 5-15 минутаар 1-7 удаа хөлөө дүрдэг. Чухам энэ хэсэгт л ээж аав нар жинхэнэ авьяасаа гаргана даа. Цэл хүйтэн усанд хөлөө дүрсэн бяцханууд уйлалдана, тоглоом амлана, магтаж сайшаана, зарим нь ч хүчээр оруулна гээд юм юм л болно. Гэхдээ эцэг эхчүүд өөр хоорондоо өмнө жил ирсний хүчинд дахиж хоолой нь өвдөөгүй, ханиад ч хүрээгүй тухай хуучилцгаана. Хануйн рашааны сошиал группт хүүхэд нь хүйтэн усанд хөлөө дүрээд халуураад буцсан тухай ч бичигдсэн харагдсан. Гэхдээ ихэнх тохиолдолд хүмүүсийн ам эерэг.

Хажуухан талд нь мэдрэлийн хүйтэн рашаан байна, түүнд хүмүүс биеэрээ орж хэвтэнэ, ханиад томуу хүрдэггүй жилээ даадаг л гэлцэнэ. Часхийсэн хүйтэн урсгалтай рашаанд орсны дараа биеэр зүү хатгаад ч байгаа юм шиг мэдрэмж төрдөг юм билээ.

Хоолойн хэсгийн хойхно үе мөчний рашаан шавар байдаг, түүнийг "амтай" сайн гэж орсон хүмүүс нь ярилцдаг. Ус нь ногоорч харагдах уг хэсэгт улаан шаргал толгойтой жижиг могой үе үе үзэгддэг. Хүүхдүүд могойтой рашаанд хүмүүс очоод байсан гээд айх маягтай. Хануйн рашаанд хоёр төрлийн могой байдаг гэж үзэгддэг, аль аль нь хоргүй.

Рашаанаа ууж, бүтэн тойроход ойролцоогоор 2 цаг орчим хугацаа зарцуулагдана. Мэдээж хөл дүрдэг, мэдрэлийн, үе мөчний гэх мэт ордог хэсгүүдэд урт цаг зарцуулвал энэ хугацаа нэмэгдэнэ.

Рашаан дээр хуушуур, бууз, пицца гэх мэт ширхгийн хоол зардаг хүмүүс бий.

Энэ жил бид наадмын өмнөхөн очиж таарсан. Наадмын эхний өдөр буюу долдугаар сарын 11-нд айхтар үер болж, хөл дүрдэг хэсэг “сүйдэж”, мэдрэлийн рашааны ордог хэсэг “зад тавьсан” юм. Тухайн өдөр рашааны эргэн тойронд байсан хүмүүс гэнэтийн үер усны улмаас сандарцгаасан, аймаар байсан гэцгээсэн ч аюул осол нь харьцангуй бага өнгөрсөн гэж яригдаж байв. Харин одоо засагдаж, хуучин хэвэндээ орсон гэсэн.  

Рашаанаа зориод ирсэн хойно энэ жил хоолой өвдөхгүй, ер нь л эрүүл саруул байна гэдэгтээ итгэлтэй байгаа. Өмнө нь хүйтэн юм уухаар л хэцүүдээд байдаг байсан хоолой минь өмнө жил өвдөөгүй юм, тиймээс итгэлтэй байгаа хэрэг. Зун цагт хөдөөг зорьж, эрч хүч авах шиг сайхан амралт үгүй билээ. 


0
angry
0
care
0
haha
0
liked
1
love
0
sad
0
wow

Сэтгэгдэл (0)

ХХЗХ-ны журмын дагуу зүй зохисгүй зарим үг, хэллэгийг хязгаарласан тул ТА сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээг зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.

Сэтгэгдэл бичигдээгүй байна

Шинэ мэдээ
ХОВ ЖИВЭЭС ХОЛ БАЙХ НУУЦ 16 минутын өмнө
БАРУУН АЙМГУУДЫН ИХЭНХ НУТАГ, ТӨВИЙН АЙМГУУДЫН НУТГИЙН БАРУУН ХЭСГЭЭР … 4 цагийн өмнө
ОРОН НУТАГТ ХЭРЭГЖИЖ БУЙ ТӨСЛИЙН ХЭРЭГЖИЛТ, ЗЭЭЛИЙН ЗАРЦУУЛАЛТАД ХЯНАЛ… 12 цагийн өмнө
ЭРДЭНЭТ ҮЙЛДВЭРИЙН ИЛ УУРХАЙН ЭМУЛЬСИЙН ТЭСРЭХ БОДИСЫН ШИНЭ ҮЙЛДВЭРИЙГ… 17 цагийн өмнө
АВИЛГАТАЙ ТЭМЦЭХ ГАЗРЫН АЖЛЫН ХЭСЭГ ТӨВ АЙМАГТ АЖИЛЛАЖЭЭ 17 цагийн өмнө
ОЛОН УЛСЫН ЖИШИГТ НИЙЦСЭН АХМАДЫН ХӨГЖЛИЙН ТӨВҮҮДИЙН ЭХНИЙХ НЬ ХӨВСГӨЛ… 21 цагийн өмнө
СОГТУУГААР ӨӨРТ НЬ ӨГСӨН КАРТЫГ АВЧ ЯВААД ХЭРЭГТ ХОЛБОГДЖЭЭ Өчигдөр
ЭРДЭНЭТ ҮЙЛДВЭРИЙН ХҮДЭР БОЛОВСРУУЛАХ ХҮЧИН ЧАДАЛ 40 САЯ ТОННД ХҮРЧЭЭ Өчигдөр
УВС НУУРЫН ХОТГОР, МОНГОЛ-АЛТАЙН УУЛАРХАГ НУТГААР ЦАС ОРНО Өчигдөр
ЭРДЭНЭТ ҮЙЛДВЭР ХҮНД ДААЦЫН ШИНЭ АВТОМАШИНУУДААР УУЛЫН АЖИЛДАА ХҮЧ НЭМ… Өчигдөр
У.СҮРЭНЖАВ ҮНДЭСНИЙ ПАРАЛИМПЫН ХОРООНЫ 2024 ОНЫ ШИЛДГИЙН ШИЛДЭГ ТАМИРЧ… Өчигдөр
БНСУ ӨРШӨӨЛИЙН АЯНАА ИРЭХ ОНЫ НЭГДҮГЭЭР САРЫН 30-Н ХҮРТЭЛ СУНГАЖЭЭ 2024/12/15
ХАЛХ ГОЛЫН САВ ГАЗРААР ЯЛИМГҮЙ ЦАС ОРНО 2024/12/15
БНСУ-ААС ДАРАЛТ, ЧИХРИЙН ШИНЖИН, ЦУС ШИНГЭЛЭХ, МӨӨГӨНЦРИЙН ЭСРЭГ 5 НЭР… 2024/12/14
БНСУ-ЫН ҮНДЭСНИЙ АССАМБЛЕЙ ЕРӨНХИЙЛӨГЧ ЮН СОК ЁЛИЙГ ОГЦРУУЛАХ ШИЙДВЭР … 2024/12/14
ДАРХАДЫН ХОТГОР, ЗАВХАН ГОЛЫН ЭХ, ХҮРЭНБЭЛЧИР ОРЧИМ, ИДЭР, ТЭС ГОЛЫН Х… 2024/12/14
ТӨР, НИЙГМИЙН ЗҮТГЭЛТЭН Ж.САМБУУГИЙН МЭНДЭЛСНИЙ 130 ЖИЛИЙН ОЙГ ТЭМДЭГЛ… 2024/12/14
ХЭНТИЙН УУЛАРХАГ НУТАГ, ХАЛХ ГОЛЫН САВ ГАЗРААР ЯЛИМГҮЙ ЦАС ОРНО 2024/12/14
М.АНХЦЭЦЭГ ОГЦОМ ӨРГӨЛТӨӨР 116 КГ ӨРГӨЖ, ДЭЛХИЙН АВАРГААС МӨНГӨН МЕДАЛ… 2024/12/13
ТӨРИЙН ЗОХИЦУУЛАЛТТАЙ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ ҮНИЙН ӨСӨЛТИЙН ДАМ НӨЛӨӨ, ТӨСВИЙН Т… 2024/12/13
Их Уншсан
17 НАСТАЙ Т.АРИУНЗАЯА ЯПОНЫ АЛДАРТАЙ БӨХ М.ТАМАОКИГ ЯЛЖ, ТОКИОГИЙН ИХ … 2024/12/07
Д.ХАШ-ЭРДЭНЭ: ЯПОН ТАЙЛБАРЛАГЧИД Т.АРИУНЗАЯА ОХИНЫ ТАЛААР ЮУ ГЭВ 2024/12/07
ЗАЛХУУ ХҮМҮҮСТ ЗОРИУЛСАН ТУРААХ ДЭГЛЭМ 2024/12/09
MOON DANCE ДЭЛХИЙН АВАРГА ШАЛГАРУУЛАХ ТЭМЦЭЭНЭЭС ХҮРЭЛ МЕДАЛЬ, ЦОМ ХҮР… 2024/12/08
ДАРХАДЫН ХОТГОР, ЗАВХАН ГОЛЫН ЭХ, ХҮРЭНБЭЛЧИР ОРЧИМ, ИДЭР, ТЭС ГОЛЫН Х… 2024/12/14
М.АНХЦЭЦЭГ ОГЦОМ ӨРГӨЛТӨӨР 116 КГ ӨРГӨЖ, ДЭЛХИЙН АВАРГААС МӨНГӨН МЕДАЛ… 2024/12/13
ОЙ ТОГТООЛТЫН ТАМИРЧИД БАГААРАА ТҮРҮҮЛЖ, ЗУРГААН УДААГИЙН АВАРГА БАГ Б… 2024/12/09
2025 ОНЫ ЦЭРГИЙН БҮРТГЭЛ ОРОН ДАЯАР ЭХЭЛЛЭЭ 2024/12/10
ИРЭХ САРУУДЫН ЦАГ АГААРЫН ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВ 2024/12/11
БРИЖИТ КОЛЕРН: ТАВИН ДОЛЛАРААР ТЭМДЭГЛЭСЭН ЗУЛ САРЫН БАЯР 2024/12/07
МОНГОЛ ЭР ХҮН БҮР ХААНЫ ЗЭРЭГТ СЭТГЭЖ ӨСДӨГ ТУЛ ДАЙСАНДАА ДИЙЛДДЭГГҮЙ 2024/12/06
ТӨВ АЙМГИЙН АЛТАНБУЛАГ СУМЫН ХАРЬЯАТ Б.БЭХБАТ УЛСЫН ТӨВИЙН БҮСИЙН АВАР… 2024/12/12
Б.БОЛДСАЙХАНЫГ ХҮНИЙ ЭРХИЙН ХҮНДЭТ ТЭМДГЭЭР ШАГНАЖЭЭ 2024/12/09
​Э.ҮҮРИЙНЦОЛМОН 2024 ОНЫ ДЭЛХИЙН АВАРГА БОЛЖ, 14 НАСАНДАА ОЙ ТОГТООЛТЫ… 2024/12/09
ДОММАРАЖУ ГУКЕШ ДЭЛХИЙН ХАМГИЙН ЗАЛУУ ШАТРЫН АВАРГА БОЛЛОО 2024/12/12